Vấn đề quản lý dược liệu tại Việt Nam hiện vẫn còn nhiều lỗ hổng, từ khâu nhập khẩu, lưu thông, đến phân phối là nguyên nhân dẫn đến xuất hiện nhiều dược liệu không bảo đảm chất lượng lưu hành trên thị trường, gây ảnh hưởng lớn đến công tác điều trị của các thầy thuốc, và nguy hại cho sức khỏe người bệnh. Để nhận diện chính xác thực trạng và bàn thảo, đề xuất những giải pháp mang lại sự phát triển lành mạnh cho một lĩnh vực có ý nghĩa lớn trong đời sống xã hội, Báo Nhân Dân và Bộ Y tế đã phối hợp tổ chức buổi Tọa đàm “Phát triển dược liệu bền vững”, diễn ra vào sáng ngày 8-6 tại Trụ sở Bộ Biên tập Báo Nhân Dân. Nhiều ý kiến tâm huyết và có tính gợi mở đã được ghi nhận.
Chất lượng không bảo đảm, nguồn gốc không rõ ràng
Phát biểu khai mạc Tọa đàm, đồng chí Thuận Hữu, Ủy viên T.Ư Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam nhấn mạnh: “Luật Dược (sửa đổi) sẽ có hiệu lực từ ngày 1-1-2017, đã đưa ra một loạt các chính sách, giải pháp nhằm khôi phục lại vị thế cho dược liệu và thuốc cổ truyền Việt Nam. Tăng cường quản lý, phát triển dược liệu là vấn đề vừa cấp bách, vừa lâu dài mà Luật Dược (sửa đổi) đã tạo ra tiền đề để ngành dược phát huy được vai trò, vị trí của mình trong thời gian tới. Mặt khác, muốn phát triển tốt ngành dược còn cần giải quyết nhiều vấn đề liên quan đến cơ chế, chính sách; quy hoạch phát triển vùng nguyên liệu; quy hoạch phát triển công nghiệp dược; đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, bác sĩ YHCT; quản lý xuất nhập khẩu dược liệu, v.v.”.
Theo ông Phạm Vũ Khánh, Cục trưởng Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền - Bộ Y tế, hằng năm, ngành dược sử dụng khoảng 60.000 tấn dược liệu các loại, trong đó khoảng 80-85% dược liệu sử dụng có nguồn gốc nhập khẩu. Việc nhập khẩu không rõ nguồn gốc đang là vấn nạn gây nhiều hệ lụy trong những năm gần đây.
Hiện nay, phần lớn dược liệu được nhập khẩu từ Trung Quốc, mỗi tuần khoảng 300-400 tấn dược liệu được thông quan qua cửa khẩu Chi Ma (Lạng Sơn). Theo các chuyên gia, dược liệu nhập khẩu này có hai dạng là nông sản và dược liệu trồng, thu hái tự nhiên theo tiêu chuẩn. Những dược liệu ở dạng nông sản không bảo đảm chất lượng để làm thuốc thì có giá rất rẻ so với các loại dược liệu trồng, thu hái tự nhiên theo tiêu chuẩn. Đáng nói, phần lớn các dược liệu nhập khẩu vào Việt Nam là những dược liệu ở dạng nông sản, dược liệu kém chất lượng hoặc đã bị chiết xuất một phần hoạt chất. Cùng đó, còn có một lượng không nhỏ dược liệu nhập lậu về Việt Nam theo những con đường khác, như vận chuyển trái phép qua các đường biên giới, vận chuyển cùng với các xe hàng nhập hoa quả, nông sản qua các cửa khẩu.
Trong khi đó, tại các trung tâm kinh doanh dược liệu lớn của cả nước, điển hình là xã Ninh Hiệp (Gia Lâm, Hà Nội), và quận 5 (TP Hồ Chí Minh), phần lớn lượng dược liệu trong các hộ kinh doanh đều không có hóa đơn mua hàng, không rõ nguồn gốc xuất xứ, vậy nhưng một số doanh nghiệp kinh doanh dược liệu và cơ sở sản xuất thuốc lại mua từ các hộ kinh doanh trên và hợp thức hóa bằng các hóa đơn bán hàng.
Điều nguy hại là từ đây dược liệu này vào các hiệu thuốc Đông y, các bệnh viện. Cụ thể số liệu gần nhất, trong hai năm 2014-2015, kết quả kiểm tra chất lượng dược liệu, vị thuốc y học cổ truyền (YHCT) trong các cơ sở khám chữa bệnh và kinh doanh dược liệu của Bộ Y tế, cho thấy: hầu như trong các cơ sở kinh doanh này đều có hai loại: một loại có chất lượng tốt, đúng loài và một loại không đúng loại hoặc có chất lượng không tốt. Các đợt kiểm tra cũng phát hiện một thực trạng đáng báo động là, phần lớn các cơ sở khám chữa bệnh, đặc biệt là trong các bệnh viện đa khoa có khoa YHCT có sử dụng dược liệu chưa được chế biến theo đúng quy định, trong đó có những vị thuốc có độc tính như bán hạ, phụ tử, điều này đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả điều trị.
Tháo gỡ khó khăn
Bên cạnh việc kiểm soát nghiêm ngặt hàng tiểu ngạch, nhập lậu, hàng giả, nâng cao tiêu chuẩn chất lượng dược liệu để bảo đảm cạnh tranh công bằng giữa dược liệu trong nước và dược liệu nước ngoài là điều hết sức quan trọng. Cần phải có hàng rào kỹ thuật trong nhập khẩu dược liệu với các tiêu chuẩn cụ thể hơn để loại những dược liệu kém chất lượng, dược liệu “rác” khi được nhập về. Theo ông Lê Văn Sản, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Nam Dược, nguồn dược liệu kém chất lượng, giả mạo trên thị trường lưu thông với rất nhiều mức giá khác nhau, do đó dược liệu trong nước khó cạnh tranh sòng phẳng. Bởi vậy để củng cố hệ thống cung ứng dược liệu, cần xây dựng cơ chế chính sách kinh tế hỗ trợ cho dược liệu sản xuất trong nước bao gồm: dược liệu trồng trong nước, dược liệu khai thác hợp pháp, dược liệu khai thác kết hợp bảo tồn bền vững, dược liệu được chế biến tại các cơ sở sản xuất thuốc từ dược liệu đạt tiêu chuẩn GMP...
Cùng đó, việc phát triển mạnh vùng trồng dược liệu trong nước là một trong những giải pháp bảo đảm nguồn gốc xuất xứ dược liệu. Hiện nay chúng ta mới chủ động được 20% nhu cầu, cả nước mới có khoảng 14 cây dược liệu của tám doanh nghiệp được nuôi trồng và thu hái theo tiêu chuẩn GACP -WHO (Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc). “Chính phủ cần tập trung chỉ đạo để thực hiện có hiệu quả Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030. Xây dựng các trung tâm mạnh, đủ năng lực trong nghiên cứu chọn tạo ra các giống dược liệu tiên tiến có năng suất và chất lượng cao đáp ứng yêu cầu thực tiễn, triển khai xây dựng những vùng trồng dược liệu tập trung có lợi thế cho từng loài dược liệu cụ thể, chú trọng đầu tư, bố trí nguồn kinh phí để phát triển những vùng trồng này cũng như bảo đảm đầu ra cho sản phẩm”, ông Nguyễn Minh Khởi, Viện trưởng Viện Dược liệu đề xuất.
Lắng nghe các băn khoăn, bức xúc và những đề xuất giải pháp từ phía các nhà chuyên môn và doanh nghiệp, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho rằng, trong quy hoạch của phát triển dược liệu hiện nay đang gặp khó do nhiều bộ ngành cùng quản lý. Bộ Y tế đang nghiên cứu để sắp tới đây, dự định xây dựng Luật Y học cổ truyền để phát triển dược liệu. Cũng sắp tới bốn Bộ: Y tế- Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Khoa học và Công nghệ- Công thương, cùng các nhà doanh nghiệp- nhà khoa học-nhà nông và nhà sử dụng thuốc, dược liệu sẽ cùng ngồi lại để đưa ra những giải pháp hiệu quả cho vấn đề quy hoạch, quản lý, phát triển dược liệu… trong tình hình mới.
Thiết nghĩ, để phát huy giá trị của nguồn tài nguyên dược liệu trong chăm sóc sức khỏe người dân, Nhà nước cần triển khai đồng bộ và quyết liệt nhiều giải pháp liên kết từ Trung ương đến địa phương như: Nhóm giải pháp hoạch định, quản lý, nhóm giải pháp về khoa học - công nghệ, nhóm giải pháp về bảo tồn và phát triển bền vững, nhóm giải pháp về nhân lực - đào tạo... để làm được những điều đó, cần có sự chung tay, liên kết chặt chẽ giữa các thành phần: nhà nước, nhà khoa học, nhà nông và nhà doanh nghiệp. Đó là giải pháp để phát triển bền vững dược liệu Việt Nam thời hội nhập.
Nghĩa Nam
